Koyunlarda çiçek hastalığı nedir? Tedavisi nasıl yapılır?

Ülkemizde küçükbaş hayvancılık ile faaliyet yürüten pek çok çiftçi bulunuyor. Özellikle, titizlikle ve özenle yetiştirilen besi hayvanları bakteri, mikrop veya virüs kaynaklı hastalıklardan korunmalıdır. Çiçek hastalığı, koyun ve keçi gibi küçükbaşlarda görülen viral bir hastalıktır. Koyun çiçek hastalığı ile enfekte olan koyunlarda hastalık tamamen subkliniktir yani belirti göstermeden enfeksiyon gerçekleşir. 

Koyun ve keçilerde çiçek hastalığına neden olan virüs, insanlarda çiçek hastalığına neden olan virüsle ilişkilidir. Bu hastalık, Dünya Hayvan Sağlığı Örgütü tarafından A listesinde yer almaktadır. Peki, koyunlarda çiçek hastalığı tedavisi nedir? Belirtiler nedir ve tanı nasıl konur? Hemen bir bakalım!

Koyunlarda çiçek hastalığı: Patojen

Koyunlarda çiçek hastalığına neden olan virüs, Poxviridae familyasından bir Capripox virüsüdür. Bunun özellikleri şunlardır: 

• 56 derecede 120 dakika veya 65 derecede 30 dakika duyarlıdır.
• Güçlü bir baz veya asidik ortama duyarlıdır.
• Etere (%20), kloroforma ve formaline (%1) duyarlıdır.
• 15 dakika boyunca bir karbolik asit (%2) çözeltisi ile devre dışı kalır.
• Orta sıcaklıkta saçta uzun süre canlı kalabilir.
• Ham yünde 2 aya kadar yaşayabilir.

Koyunlarda çiçek hastalığı: Belirtiler

Koyunların çiçek hastalığından ne ölçüde hastalanıp öldükleri, büyük ölçüde koyun ve keçi çiçek virüsü varyantına, hayvanların yaşına ve hayvanların virüse karşı direnç geliştirme derecesine bağlıdır. 

Yetişkin hayvanlarda, bir sürünün %80’e kadarı hastalanabilir ve %50’ye kadarı ölebilir. Genç hayvanlarda ise hayvanların %100’ü hastalanabilir ve %95’e kadarı ölebilir. Koyunlarda çiçek hastalığının yaygın olduğu bölgelerde, ölüm oranı genellikle bir sürünün %15’i civarındadır. İkincil enfeksiyonlar, genç ve yaşlı hayvanlarda artan ölümlere yol açabilir. Peki, çiçek hastalığının belirtileri nedir? Belirtiler şu şekildedir:

• Yüksek ateş
• Azalan yem tüketimi
• İltihaplı gözler
• İltihaplı meme

Ancak, bu belirtiler diğer hastalıklar ile aynı özellikte olabilmektedir. Bu nedenle, koyunlardan alınan biyopsi ile kesin tanı konulmaktadır. 

Koyunlarda çiçek hastalığı: Tanı

Bu hastalığın ayırıcı tanısında dikkate alınması gereken birkaç hastalık yer almaktadır. Bu koyun hastalıkları ile karıştırılmamalıdır:

Mavi dil: Hayvanlar depresyondadır ve bir konjonktiviti vardır. Ağız şiş, tıkalı ve ödemlidir ve bir koronitis olabilir. Deforme olmuş düşük yapmış fetüsler ve deforme yeni doğmuş koyun ve keçilerde karşılaşılabilir.

Peste des Petits Ruminants (PPR): Beyaz, kabarık ve nekrotik olan konjunktivit, rinit ve ağız lezyonları yaygındır. Kuzularda ve 1 aylıktan küçük oğlaklarda yüzde 90’a yaklaşan zatürre, ishal ve ölüm oranı karakteristik belirtilerdir.

Bulaşıcı Ektima (bulaşıcı püstüler dermatit): Bu hastalık en çok kuzularda ve oğlaklarda şiddetli olarak görülür. Proliferatif çiçek lezyonları, etkilenen yenidoğanların ağızlarında ve gözlerinde yaygındır. Bu hastalıkta ölüm oranı yüzde 50’ye yaklaşabilir. Emziren dişilerin memelerinde ve ağzında proliferatif çiçek lezyonları olabilir. Bu zoonotik bir hastalıktır. 

Işığa duyarlılık: Kuru, pul pul dökülmüş, iltihaplı alanlar cildin pigmentsiz kısımlarıyla sınırlıdır. Çiçek hastalığı ile karıştırılmamalıdır. 

Böcek ısırıkları: Böcek ısırıklarından kaynaklanan travma, lokal iltihaplanma, ödem ve kaşıntıya neden olabilir. Böcekler nadiren mukoza zarlarını ısırırlar.

Parazitik pnömoni: Kapsamlı parazitik lezyonlarda ciddi solunum sıkıntısı belirtileri ortaya çıkabilir; bu durumlarda ciltte çiçek lezyonu yoktur. 

Kazeöz lenfadenitis: Derideki fokal, kabarık lezyonlar kazeöz apseleri temsil eder. Çiçek hastalığında apse görülmez.

Streptotrikoz (Dermatophilus congolensis enfeksiyonu): Lezyonlar yüzeyseldir ve genellikle nemlidir. Lezyonlar en sık boyun derisi, koltuk altı ve kasık bölgesinde görülür. Çiçek hastalığı ile karıştırılmamalıdır. 

Uyuz: Psoroptik uyuzda kabuk benzeri deri lezyonları görülür. Kaşıntı çiçek aşısında görülmez.

Koyunlarda çiçek hastalığı: Bulaşma

Koyun ve keçilerde görülen çiçek hastalığı için ortalama kuluçka süresi 12 gündür ve maksimum 21 gündür. Hasta hayvanlar virüsü gübre, tükürük, burun salgıları ve deri pullarında salgılar. Hayvandan hayvana bulaşma bu nedenle doğrudan temas yoluyla olabileceği gibi dolaylı temas yoluyla da meydana gelebilir, çünkü deri pulları bir aerosol görevi görebilir. Ayrıca bazı böcekler, çok sayıda olmasa da, bulaşma kaynaklarından biridir. Virüs konakçının dışında uzun süre hayatta kalabilir, bu nedenle kötü temizlenmiş kamyonlardan veya ayakkabılardan bile kaynaklanan dolaylı bulaşma da mümkündür.

Hastalığın endemik olduğu bölgelerin dışında görülen bu salgınlar, muhtemelen enfekte bölgelerden yasa dışı hayvan ithalatından kaynaklanmaktadır. 

Koyunlarda çiçek hastalığı: Kuluçka 

Tarla koşullarında, koyun çiçeği virüsünün inkübasyon yani kuluçka süresi 4 – 8 gün arasındadır. Deneysel olarak, ilk işaret (bu yüksek ateşten anlaşılabilir) aşılamadan sonraki 3 – 5 gün içinde ortaya çıkabilir. Hastalığın seyri 4 – 6 hafta boyunca sürebilir ve aynı zamanda çiçek lezyonlarının çeşitli aşamaları mevcuttur. Tam iyileşme neredeyse 3 aya kadar sürebilir. Ayrıca, iyileşmede en önemli faktör, koyunlarda çiçek hastalığı tedavisi uygulamalarıdır. 

Koyunlarda çiçek hastalığı: Tedavi

Koyunlarda çiçek hastalığı tedavisi yoktur. Önleme veya kontrol altına almak için virüs aşısı mevcuttur, ancak bu hastalığın kesin tedavisi yoktur. Peki, çiçek hastalığını önlemek ve kontrol altına almak için neler yapılmalıdır?

• İyileşmeden sonra en az 45 gün boyunca enfekte ve hasta hayvanların izolasyonu sağlanmalıdır. 
• Enfekte sürünün kesimi yapılmalıdır. (mümkün olduğunca)
• Sık sık dezenfeksiyon yapılmalıdır. 
• Enfekte olan hayvanlar sürülere girmeden önce karantinaya alınmalıdır. 

Tıbbi olarak önlem ve kontroller de şu şekildedir:

• Subkutan veya intradermal yolla verilen çok sayıda zayıflatılmış virüs aşısı uygulanmalıdır. 
• Aşıdan sonra kontrollere devam edilmelidir. 

Koyun çiçek hastalığı insanlara bulaşır mı?

Koyun ve keçi çiçek hastalığı insanlara bulaşır mı sorusu, koyun – keçi yetiştiricilerinin merak konusudur. Çiçek hastalığının insanları enfekte ettiğine dair kesin bir kanıt yoktur. Bu nedenle, koyun-keçi çiçeği virüsünün insanlarda enfeksiyona neden olduğu söylenemez.